(ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2006 - ÔÅÕ×ÏÓ 38)
Αριθμός απόφασης: 222/2006
Τμήμα: A’ Πολιτικό Τμήμα
Πρόεδρος: Μ. Μαργαρίτης
Εισηγητής: Δ. Σουλτανιάς
Έννοια της περιουσίας κατά τη διάταξη του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ε.Σ.Δ.Α. Στην έννοια της ιδιοκτησίας περιλαμβάνονται και τα ενοχικά περιουσιακά δικαιώματα, και ειδικότερα οι απαιτήσεις. Απαιτήσεις από αδικαιολόγητο πλουτισμό. Τραπεζικές Συναλλαγές. Εξαίρεση ως προς τους περιορισμούς που τίθενται από τις διατάξεις των άρθρων 296 AK, 110 και 111 παρ. 2 ΕισΝΑΚ για τον ανατοκισμό οφειλόμενων τόκων. Ανατοκισμός επί δανειακών (τραπεζικών) συμβάσεων που έκλεισαν οριστικά. Καταβληθέντα ποσά δεν αναζητούνται – αντίθετη μειοψηφούσα γνώμη του Εισηγητή.
11 Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ε.Σ.Δ.Α., 2 ΑΚ, 4 παρ. 1 και 17 του Συντάγματος, 296 ΑΚ, 110 και 111 παρ. 2 ΕισΝΑΚ, 904 ΑΚ, 12 παρ. 1 ν. 2601/1998, 30 παρ. 2 εδ. β’ ν. 2789/2000.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Με το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, για την προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ), που κυρώθηκε (μαζί με τη Σύμβαση) με το Ν.Δ. 53/1974 και έχει, σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος, αυξημένη έναντι των κοινών νόμων ισχύ (…), κατοχυρώνεται ο σεβασμός της περιουσίας του προσώπου, το οποίο μπορεί να τη στερηθεί μόνο για λόγους δημόσιας ωφέλειας. Στην έννοια της περιουσίας περιλαμβάνονται όχι μόνο τα εμπράγματα δικαιώματα, αλλά και όλα τα δικαιώματα «περιουσιακής φύσεως» και τα κεκτημένα «οικονομικά συμφέροντα».
Καλύπτονται έτσι τα ενοχικά περιουσιακά δικαιώματα και ειδικότερα απαιτήσεις, είτε αναγνωρισμένες με δικαστική ή διαιτητική απόφαση, είτε απλώς γεννημένες κατά το εθνικό δίκαιο, εφόσον υπάρχει νόμιμη προσδοκία, με βάση το ισχύον, έως την προσφυγή στο δικαστήριο, δίκαιο, ότι μπορούν να ικανοποιηθούν δικαστικώς [πάγια νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: Pressos Compania Naviera S.A. κ.ά. κατά Βελγίου (1995) Pine Valley Development κατά Ιρλανδίας (1992) ΟλΑΠ 40/1998]. Εξ άλλου, κατά το άρθρο 2 ΑΚ, «ο νόμος ορίζει για το μέλλον δεν έχει αναδρομική ισχύ». Παρά ταύτα, δεν υπάρχει στο Σύνταγμα γενική απαγόρευση αναδρομικότητας του νόμου (ΟλΑΠ 1067/1979), αρκεί να μη παραβιάζονται το άρθρο 4 παρ. 1 περί ισότητας και το άρθρο 17 του Συντάγματος περί προστασίας της ιδιοκτησίας (ΟλΑΠ 4 και 7/90). Κατά την παρ. 2 του άρθρου 17 του Συντάγματος, «κανένας δεν στερείται την ιδιοκτησία του, παρά μόνο για δημόσια ωφέλεια που έχει αποδειχθεί με τον προσήκοντα τρόπο...».
Στην έννοια της ιδιοκτησίας, κατά την αληθινή ερμηνεία της διάταξης αυτής, σύμφωνη και προς ανωτέρω το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, πρέπει να νοηθεί ότι περιλαμβάνονται και τα ενοχικά περιουσιακά δικαιώματα και ειδικότερα οι απαιτήσεις, εφόσον υπάρχει νόμιμη προσδοκία, με βάση το ισχύον, έως την προσφυγή στο δικαστήριο, δίκαιο, ότι μπορούν να ικανοποιηθούν δικαστικώς. Τέτοιες ενοχικές αξιώσεις είναι κατά το ελληνικό δίκαιο και οι απαιτήσεις από αδικαιολόγητο πλουτισμό, ήτοι το δικαίωμα αναζήτησης των καταβληθέντων αχρεωστήτως, εφόσον η καταβολή δεν έγινε με βάση δικαστική απόφαση μη ανατραπείσα. Περαιτέρω, με την απόφαση 289|30.10.1980 της Νομισματικής Επιτροπής (ΦΕΚ Α΄ 269|27.11.1980) που εκδόθηκε κατ' εξουσιοδότηση του άρθρου 8 παρ. 6 του ν. 1083|1980, θεσπίσθηκε, προκειμένου περί των τραπεζικών συναλλαγών, εξαίρεση ως προς τους περιορισμούς που τίθενται από τις διατάξεις των άρθρων 296 ΑΚ, 110 και 111 παρ. 2 ΕισΝΑΚ για τον ανατοκισμό οφειλόμενων τόκων. Σύμφωνα με την εξαίρεση αυτή, παρέχεται στις Τράπεζες και στα πιστωτικά ιδρύματα η ευχέρεια, και υπό τη ρητή προϋπόθεση ότι τούτο έχει συμφωνηθεί οποτεδήποτε με τον οφειλέτη, να «εκτοκίζουν», ήτοι να υπολογίζουν λογιστικώς τόκους επί των καθυστερούμενων τόκων από της πρώτης ημέρας της καθυστερήσεώς τους, χωρίς τους ανωτέρω «περιορισμούς» του ΑΚ και του ΕισΝΑΚ.
Ενώ, αν δεν υπάρχει τέτοια συμφωνία, ο εκτοκισμός γίνεται κατά τις συνήθεις διατάξεις και, συνεπώς, κάθε καταβολή του οφειλέτη προς την Τράπεζα που αφορά τόκους τόκων, που καταλογίσθηκαν πέραν από τα προβλεπόμενα με τις συνήθεις διατάξεις, μπορούν να αναζητηθούν, ως αχρεωστήτως καταβληθέντα, με βάση το άρθρο 904 ΑΚ (ΟλΑΠ 8 και 9/1998). Η κατά τον ανωτέρω τρόπο εφαρμογή των κανόνων δικαίου που προεκτέθηκαν επιβεβαιώθηκε και από την επακολουθήσασα διάταξη του άρθρου 12 παρ. 1 του ν. 2601/1998, κατά την οποία, εφόσον δεν υπάρχει συμφωνία περί ανατοκισμού μεταξύ Τράπεζας και δανειολήπτη, η Τράπεζα δεν μπορεί να ανατοκίζει τους οφειλόμενους σ' αυτήν τόκους, παρά μόνο κατά τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα. Τέλος, με τη διάταξη του άρθρου 30 παρ. 2 εδ. β΄ του ν. 2789/2000, που αφορά τον ανατοκισμό επί δανειακών συμβάσεων που έκλεισαν οριστικά, ορίζεται ότι «καταβληθέντα οποτεδήποτε ποσά, ανεξαρτήτως ύψους από τους οφειλέτες ή τρίτους, είτε εκουσίως, είτε κατόπιν συμφωνίας ή οποιασδήποτε ρύθμισης, είτε συνεπεία διαδικασιών ατομικής ή συλλογικής εκτέλεσης, δεν αναζητούνται σε καμία περίπτωση και για καμία αιτία». Κατά την επικρατήσασα στο Δικαστήριο άποψη, η αμέσως προμνησθείσα διάταξη του άρθρου 30 παρ. 2 εδ. β΄, με την οποία αποκλείεται η αναζήτηση, πλην άλλων, και των εκουσίως καταβληθέντων ποσών, δεν αντίκειται στο άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ και το άρθρο 17 παρ. 1 του Συντάγματος, διότι τα εκουσίως καταβληθέντα από τον οφειλέτη, κατά τη δημοσίευση του νόμου, είχαν εξέλθει νομίμως της περιουσίας του καταβαλόντος και δεν αποτελούσαν πλέον περιουσιακό του στοιχείο ή κεκτημένο «οικονομικό συμφέρον» αυτού και συνεπώς ο νομοθέτης αποκλείοντας την αναζήτησή τους, δεν παραβιάζει τους προανεφερθέντες υπέρτερης αξίας κανόνες.
Κατά τη μειοψηφούσα γνώμη του Εισηγητή Αρεοπαγίτη Μιχαήλ Μαργαρίτη, στην έννοια της περιουσίας των άνω διατάξεων της ΕΣΔΑ και του Συντάγματος αντιστοίχως διαλαμβάνεται και η ανωτέρω ένδικη αξίωση, αφού, με βάση το ισχύον κατά την άσκηση της αγωγής δίκαιο, υπήρχε νόμιμη προσδοκία, ότι μπορούσαν να ικανοποιηθούν δικαστικώς οι αναιρεσείοντες και επομένως το Εφετείο έπρεπε να αρνηθεί την εφαρμογή της εν λόγω διάταξης ως αντισυνταγματικής και να ερευνήσει κατ' ουσίαν την αγωγή.
